Torsdag deles Nordisk Råds Litteraturpris ut. Morgenbladet har utpekt Øyvind Rimbereid til en av sine tre tips til vinnere. Bokredaktør Ane Farsethås oppsummerer tendensen i nominasjonene, eller snarere fraværet av en tendens på denne måten: Mye tyder på at vi går mot en situasjon der et biografisk element i langt større grad vil være tatt for gitt som noe selvfølgelig hjemmehørende i skjønnlitteraturen, som en del av dens kommunikative muligheter, snarere enn som sjangeroverskridende grep.
Jeg har lest noen av de nominerte for Morgenbladet, og gjengir, med tillatelse fra MB, bokessayene her. Først ute er Blodhingst av islandske Gerdur Kristny (Dikt, på Forlaget Vandkunsten 2011)
Heidensk diktnad
Blood never lies/ Blod lyg ikkje, syng Thurston Moore på plata Demolished thoughts. Platetittelen kan bety dekonstruerte tankar. Gerdur Kristnys dekonstruksjon av kvadet Skírnismál har fått tittelen Blódhófnir.
Blodhingsten er eit motsvar til eddakvadet frå Odins hovdingsete: Frævleiksguden Frøy ser Jotunkvinna Gerd, og vil ha henne. Eddakvadet fortel om Frøys kjærleikssjuke, om ni netter med elskov, men ikkje kva jotunkvinna kjenner, korkje dagane før ho skal møte Frøy, eller etterpå.
Blodhingst er desse kjenslene. Boka er ei nydikting av Skírnismál, ut frå jotunkvinnas erfaring. Det er ei sterk stemme, etter ei sterk oppleving. Boka er ei rekke stikk inn i kroppen. Dei er brutale overgrep skrive om til presise, kirurgiske inngrep. Men bedøving finnst ikkje. Kjempekroppen beskyttar ikkje Gerd frå å kjenne. Kvar side eit sår; følsomheit manifestert som frimerkestore dikt. Kvart dikt på kvar si nakne side. Sjølv Jotunkvinna Gerd er lita mot ei stor maskulin kraft, mot fallos; eit sverd som svenden fremdrog (…) hærdet i had// skæftet skåret af grusomhed. Ein stor kropp herdar ikkje mot smerte. Tvert om, alt skjær seg som inn til beinet på henne. Samstundes ser ho stort på alt. I blodtåka blir landskapet utan detaljar, alt blir klåre, heile formar. Frå blodtåka kjem dei sanne orda; ei setning, toppen to for kvart kjenslemessige nedslag.
Rgonfisk i stille vand/ legede i/ mit spejlbillede// fór ind ad et øre/ ud ad det andet. Gerd har rom i seg sjølv. Ei kvinne smykka med kæde/ af faderkærlighed avviser Frøys frieri. Ho blir tvungen inn i ekteskap. Spegelbilda endrar seg etter valdtektane: Jeg speglede/ min døde mine/ i dyrets øje. Ho møter seg sjølv først. Sidan valdtektsmannen: I døråbningen/ mødte jeg Frej// Han spejlede/ sin døde mine/ i mit øje. Som ein spegel i ein spegel, som hos Michael Ende, eller som historiar i historiar i ei historie, som i ein roman av Gabriel Garcia Marquez. Temperementet i Blodhingst er ikkje ulikt den latinske magiske realismen. Men spegelen er ingen gåte i ei gåte. Dette er ikkje ein leik med lag, men eit forsøk på å skildre Gerd utanfrå; forsøksvise vindauge ut av dette eg’et som elles fargar alt blodraudt.
Men er spegelen objektiv? Nei, seier psykiater og forfattar Finn Skårderud (til dømes i Radiofront NRK P2, februar 2012). Han jobbar med folk som har forvrengte kroppsbilde: Dei som ser seg sjølv for små eller for store. Å sjå seg sjølv i spegelen er ifølgje Skårderud ei aktiv handling kor ein er medskapar sitt eige sjølvbilde. Fotografi er annleis. Dei som har fått kroppsbilda sine forvrengte kan bli overraska over å sjå bilde av seg.
Der spiegel im spiegel kan handle om forholdet mellom lesar og bok: Lesaren reflekterar seg i historia han les. Historia blir til av folk, og blir til i lesaren. Det skulle gjere grafiske bilde overflødige. Men i Blodhingst har ein også grafiske bilde, like små som minidikta. Trykt på 120 grams papir, skin blekket gjennom sidene. Slikt papir er ikkje laga for biletkunst. Like lite som Arvo Pärt er laga for høgtalarane på denne bærbare datamaskina mi.
Blodhingst er ei bok av den storleiksforvrengte kategorien “lita men stor” bok. Korte dikt fordelte på drøyt 100 sider går inn i det indre landskapet mitt. Etter å ha lese boka lukkar eg auga. Mellom boblar av blod i augelokka mine, er punktar av tekst frå boka. Gerdur Kristny har ikkje rive det gamle kvadet ned. Ho har bare gitt det ein ny fødsel. Det er ikkje heilt ulikt måten ein behandlar spegelguden Amaterasu-ömikami i Japan. Ein heilag spegel bur i byen Ise. Det er ikkje ein spegel som folk får spegle seg i. Folk får ikkje eingong komme nær han, men bare passere utanfor tempelet. Han har nemleg sitt eige hus, med seng, puter, tøflar, tannkost, vaskefat, laken. Kvart tjuande år riv dei tempelet ned. Då får spegelen eit heilt nytt hus med heilt nye tøflar, vaskefat, sengeklede, ting som folk treng for å leve. I Japan treng gudar det same som folk av blod og kjøt. Skal ein tru Skirnismal, treng også norrøne gudar folk av blod og kjøt.
Først publisert i Morgenbladet 16/3 2012.