Ikkje eit auge tørt, ikkje eit glas tomt: slik feira vi laurdag ”Lykke”, ein sau, og ein ukjent okse. Forfattar og småbrukar Hilde Myklebust holdte ”takk-for-maten”-tale under halvårsmøtet til DnF på laurdag:
Takk for maten.
Ja, det er viktig å takke for maten. Oftast seier ein takk for maten med tanke på dei som har laga og tilbredt han, for bryderiet, på eit vis. Og det er jo vel og bra. Det skal ein takke for. Men eg tenkjer også at ein bør vere takksam ovanfor maten. Ja, rett og slett takksam ovanfor det ein et, som eingong var levande, men som no har bøtt med livet og vorte mat for oss.
Eg er småbrukar, og dermed matprodusent. Kjøtprodusent.
Og eg har lyst å fortelje ei lita forteljing i takksemd ovanfor ein sau eg har kjent lenge, men som no har blitt til mat, til kjøt.
Måndag slakta vi Lykke heime på garden. Ho var svært kjær for meg. For mange år sidan, då ho var lam, redda eg henne frå den visse daud i ei djup hole i sauebeitet. Vesle Lykke, heilt kald og forkomen låg ho der, kom seg ingen veg. Eg drog ho ut, tok ho i armane, bar ho med heim, gav ho eit varmt bad og varm mjølk. Ho kom seg, men etter denne hendinga ville ikkje mor hennar ha ho, og slik vart ho flaskelam. Ho fylgde meg kvar som helst. Langs elvar, på fjell, over markane, i all slags arbeid på garden var Lykke der saman med meg.
Den gong var ho eit lite lam. No var ho elleve år. Ho fekk leve lenge, Lykke, mykje lenger enn ein sau vanlegvis får , ja, opptil dobbelt så lenge enn kva som er vanleg no til dags. For tru meg, det skal helst vere ungsauer! Unge sauer som sprutar av mjølk og god feittprosent og høg kjøtfylde og kjem høgt opp i klassene E – U – R – O – P, som pressar ut lam etter lam, som produserar, produserar, produserar!
Men Lykke hadde ikkje eingong lam siste to åra, ho. Ho fekk nyte si pensjonstid og gjekk på stas. Ho vart ein perfekt og skarp kontrast til det effektiviserte kjenslelause landbruket som er kravet i dag. Ikkje fan om nokon skulle tvinge Lykke inn i ein slik mal!
Og Lykke betydde verkeleg noko for meg. Ho var noko meir enn eit landbruksprodukt. Ho var eit individ. Ho vart sett og kalla ved namn. Ho fekk sin plass i ein liten fjelldal, på eit lite småbruk, der det er mogleg å skape eit litt anna verdisystem enn det som kjem ut i høgprisa vakuumpakkar frå Nordfjord Kjøt.
– Skal du verkeleg ETE Lykke, spør folk. – Skal du verkeleg ete ein sau du har kjent så godt og vore så glad i?
Svaret er ja. Det skal eg. Klart eg skal ete henne. No har ho blitt til mat. Ho er ikkje Lykke lenger, men kjøt. Kjøt som eg veit kvar kjem frå. Kjøt som eg veit har vore på ein sauekropp som har hatt det godt, som fekk leve eit fint og langt saueliv, slik sauer skal. Som ikkje vart pressa inn i noko system av storskalaproduksjon, som ikkje dreiv namnlaust gjennom store, kalde einingar meisla ut etter samlebandsprinsippet. Kjøt frå ein lukkeleg sau, som ikkje eingong ana noko om at ho skulle slaktast då dagen kom.
For ho vart slakta heime, oppe i løda, i kjende omgjevnader, av dei menneska ho kjende og var trygg på. Ingen framande lukter, ingen lang køyretur i ein stor krengande bil full av skremde dyr, ingen fuktig snute mot eit stålkaldt luftegitter, ingen som jaga henne med hamrande hjarte inn i ein skytebås.
Nei, Lykke fylgde inkjeanande etter mjølbøtta. Tusla fredeleg og nøgd frå fjøsen til løda, fekk ein neve mjøl, ei varsam hand strauk ho over nasen. Milde ord, heilt til bolten gjekk, og så var det over.
Evig grøne beitemarkar, ein heilt annan stad.
Så takk for maten. Hjartans takk for maten, Lykke.
Eg vil utbringe ein skål, både for Lykke, og for den ukjende, men likevel velsmakande oksen vi åt her i dag.
Skål!
